Oni nas wyżywią

Nie pamiętam dokładnie, przy jakiej to było okazji, ale z całą pewnością raz już tu pisałem o Marii Czubaszek. I choć jeszcze parę dni temu, nawet przez chwilę nie zaświtałaby mi w głowie myśl, bym miał o niej pisać ponownie, to jednak, jak widać, piszę. Próbuję więc sobie przypomnieć, o co mi mogło chodzić wtedy, ale tu akurat mam zero wspomnień. No, może niemal zero. Pamiętam mianowicie z tamtego wpisu, że zajmując się jej osobą, zastanawiałem się, co się stało, że ona nagle, po tylu latach wręcz nieistnienia, pojawiła się w przestrzeni publicznej, i w ciągu zaledwie paru tygodni stała się gwiazdą. I doszedłem do wniosku, że za tym nie stała ani jakaś szczególna myśl, ani tym bardziej spisek. Po prostu, któregoś dnia Robert Mazurek wymyślił, że zrobi z nią wywiad dla „Rzeczpospolitej”, wywiad się ukazał, ktoś uznał, że ta Czubaszek to jednak ciekawa postać i może warto by ją trochę poużywać… i wszystko już dalej poszło jak z płatka. Wreszcie Czubaszek zainteresował się TVN24, i w ten oto sposób jej, ale też i nasza, przyszłość zostały zdeterminowane na lata

Minęły te lata, a pozycja tej dziwnej kobiety wyłącznie się wzmacnia. Dziś można odnieść wrażenie, że należy ona do pierwszej piątki tak zwanych moralnych autorytetów, a już na pewno jak idzie o kobiety, pozostawiając z tyłu i Magdalenę Środę, i Dominikę Wielowiejską, by już nie wspominać o Kazimierze Szczuce, która nagle jakby w ogóle przestała istnieć. W ogóle można odnieść wrażenie, że jak idzie o kobiecą myśl intelektualną, Maria Czubaszek została na scenie zupełnie sama. I to jest, moim zdaniem, sytuacja dość szczególna i bardzo zagadkowa. No bo wydaje się czymś wręcz niepojętym, by wśród kobiet, które zdołały osiągnąć jako taką publiczną pozycję, nie było praktycznie nikogo normalnego. Weźmy mężczyzn. Oczywiście, że tam mamy i Jerzego Urbana, i Janusza Palikota, Stefana Niesiołowskiego, a jak się dobrze przyjrzeć, to też się tam wciąż jeszcze kręci Kazimierz Kutz, czy jacyś bardziej znani aktorzy. No ale trudno by było komukolwiek przyznać, że oni zajmują tu pozycję pierwszorzędną. Nawet Palikot ma z każdej strony konkurencję w postaci, czy to jakichś nieco bardziej poukładanych przedstawicieli polskiej lewicy liberalnej, jak Aleksander Kwaśniewski czy Donald Tusk, czy ludzi już niemal zupełnie normalnych, jak Jerzy Wenderlich, czy Filip Libicki. Jak idzie o kobiety, tam już mamy praktycznie tylko Marię Czubaszek, a na horyzoncie, w najlepszym wypadku, wspomnianą już wcześniej Środę. Czemu tak się dzieje? Nie mam pojęcia. To jest własnie ta zagadka.

Wciąż też jednak pozostaje nierozstrzygnięta kwestia, dlaczego to akurat Maria Czubaszek zdobyła takie uznanie? W czym ona jest gorsza od Szczuki, czy własnie Środy? Co w niej jest takiego szczególnego, że, skoro już polskie kobiety, jaką swoją reprezentację, postanowiły wyznaczyć kogoś kompletnie niezrównoważonego, to ona właśnie musiała tu zostać liderem? No dobra, ktoś powie, że ona jest z nich wszystkich najgorsza, i ja się z tym nawet mogę zgodzić, tyle że chyba jednak ta rekrutacja nie przebiegała w ten sposób, że szukano największego wariata, i Środa przegrała o ten przysłowiowy włos? Myślę o tym od czasu, jak Maria Czubaszek zabrała głos w sprawie śmierci tego dziecka z Sosnowca, a przy okazji udzieliła wywiadu Onetowi w kwestiach już bardziej ogólnych, i wyrażone przez nią opinie na kilka kolejnych dni zdominowały medialny przekaz. Otóż mam tu pewną teorię, którą chciałem się podzielić. Proszę posłuchać. W pewnym momencie Maria Czubaszek wspomniała coś o tym, że nienawidzi dzieci, a mnie się natychmiast przypomniał Jerzy Urban. Pamiętam jak jeszcze we wczesnych latach siedemdziesiątych, miał on swój stały kącik w tygodniku „Szpilki”. Pamiętam, że czytałem zarówno „Szpilki”, jak i felieton Urbana i trochę ze wstydem przyznaję, że bardzo mi się to co Urban pisał, podobało. Dlaczego? Powód był bardzo prosty. Teksty te były przede wszystkim bardzo dobrze i ciekawie napisane, i zawsze, jak idzie zarówno o tematykę jak i styl, znacznie się różniły od tego, co było dostępne w oficjalnym przekazie. Kiedy się czytało Urbana, można było odnieść wrażenie, że – nie politycznie, o nie, on zresztą polityką się raczej nie zajmował – jego było stać na znacznie więcej, niż całą resztę. Teksty te były niemal zawsze bardzo prowokujące i – jak na to do czego byliśmy przyzwyczajeni – odważne. Mam wrażenie, ze w tamtych czasach nikt, poza może Kisielem, który, swoją drogą wciąż wchodził z Urbanem w polemiki, nie pisał tak inspirujących tekstów. To było naprawdę coś.

I proszę sobie wyobrazić, że – kompletnie nie wiem, jak to się stało – ja do dziś pamiętam felieton Urbana, w którym on się chwalił, że nienawidzi dzieci. Że dzieci go brzydzą, że on na widok dzieci dostaje mdłości i że on jak widzi dziecko, ma ochotę stosować rozwiązania ostateczne. Jak to dokładnie leciało, oczywiście nie pamiętam, ale jakoś mi utkwiło mi w pamięci, że on napisał coś takiego, że podobnie jak nienawidzi cielęciny, bo uważa, że jest mdła i do pożygania, podobnie nie znosi dzieci. Taki to był styl Urbana na początku lat 70-tych, gdy prasa, radio i telewizja głównie informowały o tym że jest dobrze, a będzie jeszcze lepiej.

Ale styl Urbana polegał jeszcze na czymś, może jeszcze bardziej w naszym wypadku istotnym. Wrzucając te swoje tak drastycznie wówczas brzmiące opinie, on jednocześnie zamykał usta wszystkim ewentualnym krytykom, wyprzedzająco przyznając, że on świetnie zdaje sobie sprawę z tego, że jest starym, ohydnym, grubym i śmierdzącym Żydem. To własnie z tamtych czasów wyciągnąłem na temat Urbana wiedzę, która mi się przydała już w latach jego rzecznikowania Jaruzelskiemu. Że nie ma takiego oszczerstwa, takiej złośliwości, tak podłego wyzwiska, które by Urbana dotknęło. Wręcz przeciwnie. Ja słuchałem go podczas tych jego słynnych konferencji prasowych i byłem pewien, że on tę nienawiść spija jak miód z ust, oczu i umysłów tych co go słuchają. I taki też był w czasach toeplitzowskich „Szpilek”. Z jednej strony pisał na przykład, że ludzie, którzy rozwiązują krzyżówki, to durnie bez jakichkolwiek wyższych ambicji, a z drugiej strony, w innym miejscu, pisał o sobie, że osobiście uważa się za idiotę i jest głęboko przekonany, że to mu bardzo dobrze służy. Albo że on uwielbia korzystać z usług prostytutek, bo są o wiele ładniejsze od jego kochanek i można je zawsze spławić pieniędzmi, a jednocześnie mrugał do nas okiem i z radością wyznawał, że jest tłustym, obleśnym satyrem. I ta metoda służyła mu przez wiele długich lat. Ludzie tacy jak ja, czytali te teksty, czerpiąc satysfakcję z tego, że na tej intelektualnej pustyni trafia się coś choćby pozornie zielonego, a wszyscy ci, których ten typ intelektualnej prowokacji oburzał, i tak nie mieli nic do gadania, bo na każdy ich zarzut, Urban odpowiadał: „Macie sto procent racji. Ze mnie niezłe bydle”.

Uważam, że cała dzisiejsza publiczna aktywność Marii Czubaszek oparta jest na metodzie wprowadzonej na początku lat 70-tych przez Urbana. Cała. W pełnych stu procentach. Jak idzie o to, co Czubaszek robi i mówi, tam nie ma śladu oryginalności. Ani jedno wypowiedziane przez nią słowo, ani jedna zaproponowana przez nią myśl nie są samodzielne. I ona sama – taka jaką ją dziś znamy – jest wyłącznie karykaturą starego Urbana. Jedyne co można powiedzieć, że do niej faktycznie należy, to umiejętność naśladowania. Ona się nauczyła bardzo sprawnie reagować na to co ją spotyka, korzystając właśnie z metody wymyślonej przez laty przez Urbana.

Jak to wygląda w praktyce? Sadza się Czubaszek przed kamerą i zadaje się jej pytanie, czy ona lubi zimę. Na to Czubaszek mówi, że ona zimy nienawidzi, bo w zimie jest zimno, a ona lubi jak jest ciepło i ona nie ma nic przeciwko temu, by Donald Tusk ustawowo zimę zlikwidował. Na to pada pytanie, że co z tymi, którzy zimę kochają i nie mogą się już doczekać, by pojeździć sobie na nartach? Na to Czubaszek odpowiada, że jeżdżenie na nartach to kompletny idiotyzm i ona osobiście by wszystkich narciarzy zrzuciła a najwyższej góry tak, by sobie połamali nogi. Albo inaczej. Pytanie dotyczy tego, czy Czubaszek już nie może się doczekać lata, słońca, kwiatków i długich dni, a nocy krótkich. I w tym momencie ona bez mrugnięcia okiem odpowiada, że ona nigdy kwiatów nie lubiła, bo kwiaty śmierdzą i od nich boli ją głowa. A długie dni były zawsze dla niej zmorą, bo wtedy jest głównie jasno, a ona uwielbia ciemność, bo nie musi wtedy oglądać twarzy idiotów, którzy ją otaczają. Zaprasza się Marię Czubaszek na wywiad i pyta, co ona sądzi o tym, że ktoś tam zmarł na raka. I na to ona w jednej chwili odpowiada, że to bardzo dobrze, bo nie ma nic gorszego niż żyć zbyt długo, i w dodatku umrzeć w sposób tak nieciekawy, jak ze starości. I że ona osobiście ma wielką nadzieję, że jej się trafi jakiś fajny nowotwór, bo będzie mogło przy tej okazji popełnić samobójstwo. A jak już będzie w trumnie, to będzie jej miło służyć robakom za pokarm.

Oczywiście żadna z tych narracji w rzeczywistości nie miała miejsca, a ja każdą z nich wymyśliłem na poczekaniu, jednak tylko po to, by pokazać, jakie to jest okropnie proste. W wywiadzie dla Onetu Nizinkiewicz spytał Czubaszek, czy to prawda, że ona nie lubi swojej siostry. Kto czytał, ten wie, kto nie czytał, niech teraz zgadnie, co na to odpowiedzieć mogła Czubaszek? Przecież to jest oczywiste. Że jej siostra to idiotka i ona z nią nie chce mieć nic wspólnego. Już nie wspominam o tych dzieciach, bo to akurat jest bezczelny plagiat.

Ktoś powie, że to akurat dobrze świadczy i o niej i o Urbanie. Że oni są tacy odważni i prowokujący. A więc sęk w tym, że ani trochę. Tam nie ma śladu odwagi, a jak idzie o prowokację, to ja bym chciał widzieć tych, na których ona robi jakiekolwiek wrażenie. Dlaczego w tym nie ma odwagi? W przypadku Urbana sprawa była oczywista. Urban doskonale wiedział, jakie ma ograniczenia. On nigdy w życiu by nie napisał, że na przykład milicjanci powinni zamiast czapek nosić przyczepione balony, natomiast nic mu nie przeszkadzało, żeby zaproponować, by wielki kolorowy balon doczepić do wieży Wawelu. Ale podobnie z Czubaszek. Ona też doskonale wie, co ją wzmocni, a co zabije. Ona może powiedzieć co jej przyjdzie do głowy na temat aborcji, ochrony życia – nawet jak idzie o osoby już bardzo stare – ona może pluć na swoją siostrę, natomiast niech by tylko, zamiast się wzruszać nad losem zwierząt, i opowiadać, jak to ona woli je od ludzi, powiedziała, że jej zdaniem trzeba wszystkie psy powybijać, bo srają i nawet się nie da z nimi normalnie na ten temat porozmawiać. Niechby tylko spróbowała.

Po co ja w ogóle zajmuję się Marią Czubaszek? Otóż powód jest zawsze ten sam. Nie chodzi o nią. Natomiast problemy pojawiają się zawsze właśnie dzięki ludziom, w tym wypadku takim jak ona. To ludzie – choćby najbardziej nieciekawi, głupi i podli – tworzą prawdziwe dylematy i każą nam się zastanawiać nad światem. Wystarczyło parę wypowiedzi – mam nadzieję, że wyżej udało mi się pokazać, jak marnych – by owa kobieta nagle stała się przedmiotem ogólnonarodowej debaty. I popatrzmy na to, jak ta debata wygląda. Czy może ktoś dzięki niej powiedział coś odkrywczego? Czy może nagle w tej dyskusji pojawił się argument, który poglądy reprezentowane przez Czubaszek ostatecznie skompromitował? A może ktoś coś powiedział, dzięki czemu Maria Czubaszek się zawstydziła. Otóż nie. Na ile zdążyłem się zorientować, tę parę wypowiedzianych przez nią grepsów spowodowało jedynie to, że niektórzy z nas – owszem – znaleźli okazję do kolejnego dania świadectwa prawdzie, natomiast większość ograniczyła się do wymyślania sposobów, jak by tu Czubaszek dokuczyć. Jak? Oczywiście najprościej – sugerując, że jest stara, brzydka i nie ma zębów. Tyle że, dzięki starej i jakże sprawdzonej metodzie Jerzego Urbana, takie gadanie nie ma tu żadnej praktycznej mocy. Czubaszek świetnie wie, że jest stara, brzydka i nie ma zębów. Ona tę swoją brzydotę i starość nosi jak sztandar. On sama powtarza to nieustannie od czasu jak się wśród nas na nowo pojawiła, i powtarza to z prawdziwą dumą. Nie ma więc żadnego sposobu na to, by ją tu dotknąć, z tej prostej przyczyny, że ona swoją wielkość i swój sukces widzi w czymś kompletnie innym niż w młodości, zębach i ogólnej urodzie. Ona się mianowicie tuczy na świadomości, że udało się jej kolejny raz udowodnić, że otacza ja banda idiotów, z których emocjami ona potrafi zrobić dokładnie wszystko.

I to, moim zdaniem, stanowi prawdziwy problem. Że ona tak naprawdę została zaakceptowana przez znaczną część opinii publicznej, nie przedstawiając jakichkolwiek autentycznych papierów, świadczących o jej szczególnych kompetencjach. Ona, będąc kompletnie nikim, odniosła w dzisiejszej Polsce sukces na miarę wręcz historyczną. To kim dla nas dziś jest Maria Czubaszek, będzie zapisane na kartach naszej historii. Pamiętajmy – sukces Jerzego Urbana na początku lat 70-tych miał swój bardzo jednoznaczny kontekst. To co on robił, uwodziło takich jak ja, wówczas może piętnasto, czy siedemnastolatków, którzy tak bardzo pragnęli czegoś nowego i, wiedząc tyle ile wiedzieli, Urbana przyjmowali jako emisariusza owej mitycznej europejskości, czy może bardziej owego postmodernizmu, o którym akurat wtedy nawet nie mieliśmy pojęcia. Dziś, jak się dowiaduję, na Facebooku powstała grupa pod nazwą „Chciałbym, żeby Maria Czubaszek była moją babcią”. A więc oni się w niej zakochali. Ona stała się ich bohaterem. Jakie ich niespełnione marzenia realizuje Maria Czubaszek tą swoją tandetną gadką? Co ona im daje, czego nie dał Palikot, czy wcześniej Jerzy Urban? Tego nigdy nie odgadnę.

Ale też nie wiem, i chyba nigdy się już nie dowiem, dlaczego tyle osób – od których, wydawać by się mogło, możnaby wymagać nieco więcej – traktuje ją jak partnera i próbuje z nią dyskutować. Z kimś takim? Do czegośmy to doszli? Prawie już skończyłem ten tekst i nagle sobie przypomniałem, dlaczego kiedyś postanowiłem pisać o Marii Czubaszek. Otóż poszło o to właśnie, że ona się tak nagle pojawiła i w tak błyskawicznym tempie dołączyła do tej szpicy medialnego eszelonu. Wtedy też nie chodziło o nią, ale o to jak działa ów system kooptacji. Że pojawia się nazwisko, i od tego momentu już nikt z nas na nic nie ma wpływu. Jak bardzo tamta refleksja była ważna, widać dopiero może dziś.

Bardzo proszę wspierać ten blog finansowo, pod podanym obok numerem konta. No i, tradycyjnie też, zachęcam do kupowania książki. Nawet nie wiecie, jaka ona jest dobra. Można ją kupić tu obok, klikając w okładkę, ale też i w księgarni „Wolne Słowo” w Katowicach, a od niedawna w księgarni u Karmelitów na ulicy Działowej w Poznaniu. Dziękuję.