Nasi idioci górą!

Parę dni temu, z okazji udanego zakończenia pewnego kursu, otrzymałem od grupy moich uczennic i uczniów kwiaty i prezent. Kwiaty jak kwiaty, natomiast prezent… hmmmm. Właściwie powinienem powiedzieć, że prezent też jak prezent, tyle że to by właściwie zarówno zaczynało tę historię, jak i ja kończyło, podczas gdy ja właściwie chciałem dziś trochę od tym prezencie i o paru refleksjach, jakie mi w związku z nim przyszły do głowy. Ale, nie będę tu ukrywał, że owszem – prezent jak prezent. Książka mianowicie. A jak by tego było mało, książka też jak książka, czyli najnowszy album z żartobliwymi rysunkami Andrzeja Mleczki.

Najnowsza kolekcja rysunków Mleczki, jest już, jak czytam na okładce, siódmym wydaniem jego dzieł. Powiem szczerze, że ta informacja mnie trochę zdziwiła, bo – o ile pamiętam – on publikował już w latach 70-tych w Szpilkach, a więc można by było sądzić, że przy jego pracowitości, oraz coraz mocniejszej pozycji w establishmencie, mógłby mieć na kącie nie siedem, ale co najmniej 17 zbiorków z obrazkami. No, ale jest jak jest, więc mogę tylko jeszcze raz potwierdzić: jestem posiadaczem siódmej serii obrazków Andrzeja Mleczki.

Jeśli idzie o moje relacje z Mleczką jako artystą, są one, najłagodniej rzecz ujmując, mizerne. Jeśli mam go jakoś ustawić na tle wszystkich innych zasłużonych polskich karykaturzystów, to – zupełnie niezależnie od moich czy ich sympatii politycznych – o wiele bardziej zawsze wołałem Dudzińskiego, Krauzego, Czeczota, czy dziś Raczkowskiego. Weźmy chociaż najbardziej klasyczny, a w niektórych środowiskach, wręcz kultowy obrazek „Obywatelu, nie pieprz bez sensu”. Nie chcę tu się nad Mleczką znęcać, choćby dlatego, że na to jeszcze przyjdzie czas, ale od najbardziej żałosnej idiotyczności tego żartu, bardziej żałosna i bardziej idiotyczna może być tylko kariera, jaką akurat on zrobił w Polsce. Nie należy więc Mleczko w żaden sposób do karykaturzystów, którzy mają dla mnie jakiekolwiek, poza czysto socjologicznym, znaczeniem. Jeśli od czasu do czasu w mojej głowie pojawia się jego nazwisko, to albo właśnie przy okazji refleksji nad intelektualno-estetycznym poziomem, jaki my Polacy ostatnio osiągnęliśmy, albo, kiedy go widzę w telewizji, jak się mądrzy na tematy polityczne. Czasem oczywiście gdzieś zobaczę jego obrazek, ale z reguły, wzruszam na niego ramionami.

Książka, którą sprezentowali mi moi ukochani – a mówię to bez najmniejszej ironii – uczniowie, kazała mi co do Mleczki jako artysty zmienić bardzo radykalnie moje dotychczasowe podejście. Otóż, jak się okazuje, on jest jeszcze gorszy, niż dotychczas sądziłem. On jest gorszy – znacznie gorszy – nie tylko, jeśli idzie o merytoryczną stronę tego co on robi, ale również ściśle techniczną. O ile bowiem jeszcze kiedyś, on miał przynajmniej jakiś pomysł – marny bo marny – i potrafił go w miarę zgrabnie narysować, dziś, nie dość, że całość jego refleksji sprowadza się do cytowania gazet, to on w większości wypadków rysuje w sposób tak straszliwie niechlujny, że powiedzieć, że to wstyd, będzie bardzo ciężkim eufemizmem.

Z tą techniczną strona jego dzieła zresztą jest akurat bardzo ciekawa sprawa. Pamiętam jak kiedyś przeczytałem gdzieś informację o amerykańskim rysowniku, który trafił do szpitala psychiatrycznego po tym, jak narysował parę tysięcy egzemplarzy identycznego żartu. Kobieta opuszcza klinikę porodową, a wypisujący ją lekarz pyta: „Zapakować, czy zje pani na miejscu?” Pomyślałem sobie wtedy, że jest coś niebezpiecznego w tym fachu. Przede wszystkim, jeśli człowiek zaczyna za bardzo grzebać w abstrakcji, na pewnym jej poziomie, może zwyczajnie zwariować. To jest trochę tak jak składanie tej bibułki na pół i na pół i na pół i na pół… i liczenie, jak ona będzie gruba, jeśli się ją złoży 50, czy 100 razy. Poza tym, jeśli ten sam człowiek zawodowo rysuje tego typu obrazki, po pewnym czasie popada w tak straszliwą rutynę, że on już nie umie nic innego robić, jak tylko rysować te głowy, te nogi, te ręce i kwestią staje się już tylko to, jak szybko potrafi produkować kolejne.

To co mnie zadziwia u Mleczki, to to, że on nagle, po tych wszystkich latach, coraz częściej pokazuje, że nie umie rysować. Mało tego. On udowadnia, że jemu rysowanie sprawia ból. Niekiedy to co widzimy, to najzwyklejsze bazgroły – i to w żaden sposób bazgroły zamierzone. Ta bezradność aż tam kipi. To jest dla mnie tak niesamowite, że kiedy się zastanawiam, co mu się stało, to jedyne co mi przychodzi do głowy, że on rysuje w stanie kompletnego, nieprzytomnego upojenia alkoholowego, albo z nim jest jeszcze gorzej. No ale wtedy już nie wolno się śmiać.

Popatrzmy dla bezpieczeństwa więc na to, nie jak, ale co on rysuje. Otóż w większości wypadków, mamy tam do czynienia z najbardziej podstawową publicystyką. A więc z czymś co już możemy zobaczyć na okładce tego albumu. Cztery drące mordy i wyglądające jak czarownice panie w beretach, ksiądz z kielichem mszalnym i podpis: „Wino, kobiety i śpiew”. Jeśli ktoś się tu złapał za głowę, to niech wie, że akurat najciekawsze w tym jest to, że to jest i tak najlepszy z wszystkich zamieszczonych w tym wydawnictwie żartów, a i też niemal najlepiej narysowany. Stąd pewnie i okładka.

Co mamy w środku? Proszę sobie wyobrazić, że jest na przykład obrazek przedstawiający czarną prezydencka limuzynę, z biało-czerwoną flagą, a w środku jakiś maleńki prezydent, z którego widzimy tylko czubek głowy. Dowcip polega na tym, że ta limuzyna ciągnie za sobą ubikację na kółkach. Jest też sklep z zabawkami, a w nim, obok zestawu ‘mały chemik’, ‘mały lekarz’, jest też coś, co się nazywa ‘mały prezydent’. Na pudełku widzimy samolot, a obok karykaturę Lecha Kaczyńskiego, biało-czerwoną flagę i flaszkę. Na jeszcze innym obrazku widzimy tego samego człowieczka, co poprzednio, jak siedzi przed lustrem i z kretyńską, zniekształconą twarzą, palcami próbuje rozciągnąć sobie usta w uśmiechu, podczas gdy podpis poniżej głosi, że chodzi o poprawianie wizerunku. Gdyby jednak ktoś myślał., że Mleczko zajmuje się tylko ś.p. Lechem Kaczyńskim, to się myli. Bardzo dużo obrazków jest o IPN-ie. Zapamiętałem najbardziej ten, gdzie jakiś zapluty menel nieprzytomnie pędzi między półkami wypełnionymi rzędami akt, a przed nimi, na smyczy i na czworakach, biegnie dwóch innych, jeszcze bardziej zaplutych i nieprzytomnych. Ten co ich prowadzi krzyczy: „Szukaj, szukaj!”. Jest też dużo obrazków o Radiu Maryja, o moherach, o Solidarności, o Kościele i o Polsce. Choćby taki. Rodzice spacerują z wózkiem, a w wózku małe dziecko z lizakiem. Ojciec do matki mówi: „Będziemy musieli mu kiedyś powiedzieć, że jest Polakiem”.

Wbrew pozorom jednak, album Mleczki nie jest aż tak monotematyczny. Są tam bowiem żarty całkowicie pozapolityczne. Na przykład na jednym, na ławce w parku siedzi dwoje zakochanych. On się pyta: „Czy lubisz poezję?” Na co ona, wkłada mu rękę w rozporek i odpowiada: „Tak., ale w drugiej kolejności”. Albo, jakaś kobieta w ciąży pokazuje wściekła na swój brzuch, a stojący obok lekarz mówi do niej: „Ja pani nie przerywałem”. Przy barze siedzi człowiek ze szklanką i papierosem, a barman mówi do niego: „Odczep się człowieku. Ja nie jestem parą gejów, tylko ty widzisz podwójnie”. Następny - idą Trzej Królowie z prezentami dla Jezusa i jeden z nich zaczyna sikać. To już koniec.

Jak mówię, większość z tych obrazków jest bardzo niechlujnie narysowała. Niekiedy to niechlujstwo jest wręcz dramatycznie zastanawiające. Jest jednak jeden – autentycznie śliczny. Niemal jak dzieło Gwidona Miklaszewskiego. Słodki, czysty, kolorowy… no piękny. Gdybym był jeszcze bardziej złośliwy, pewnie bym powiedział, że akurat rysując go, Mleczko musiał być wybitnie przytomny. Wybitnie. Idą, trzymając się pod rękę, ładny pan i pani, a za nimi biegnie urna wyborcza z ładną, uśmiechniętą buzią i z europejską chorągiewką. Pan do pani mówi: „Popatrz, kochanie, jaka mądra”. Patrzę na ten obrazek i widzę Mleczkę jak go rysuje. A to musi być widok! No i historia na osobny wpis.

Jestem pewien, że ktoś się już od pewnego czasu zastanawia, po ciężką cholerę ja poświęcam osobny tekst, i to jeszcze tak długi, komuś takiemu jak Andrzej Mleczko i jego obrazkom. Proszę więc bardzo. Oto odpowiedź. Otóż ja nie tak dawno, wchodząc na wojenną ścieżkę z Gazetą Polską, napisałem, że to iż oni postanowili każdy swój numer przyozdabiać jakimiś debilnymi, propagandowymi obrazkowymi gniotami rodem z ruskiego krokodila, świadczy jak najgorzej o naszym całym projekcie. Że to iż redakcja Gazety Polskiej pokazuje całej Polsce, że środowisko, które ona reprezentuje to banda pozbawionych najbardziej podstawowego gustu durniów, to działanie jak najbardziej antypolskie. Że ten rodzaj satyry to policzek dla naszych aspiracji i naszej dumy. Powiem więcej, zgłaszając swoje pretensje do Gazety Polskiej, byłem przekonany, że to iż oni postanowili pokazać Polsce tę akurat twarz prawicowego wyborcy, mogło stanowić jeden z powodów, dla których przegraliśmy te wybory.

Dziś, gdy oglądam obrazki Andrzeja Mleczki, a więc rysownika jak najbardziej mainstreamowego, i to mainstreamowego na tym – jak słyszę zewsząd – najbardziej intelektualnie posuniętym poziomie, i widzę, co się tam wyprawia, dochodzę do wniosku, że ja się nie tyle pomyliłem co do Gazety Polskiej, ale gorzej – co do poziomu przeciętnego obywatela. I to całkowicie niezależnie od jego politycznej proweniencji. Dziś jestem niemal pewien, że jeśli te idiotyczne, tak straszliwie brzydkie rysunki z Komorowskim w ruskiej czapie, czy Tuska w czapce hitlerowskiej, robią na tamtej stronie złe wrażenie, to wyłącznie ze względów merytorycznych. Jeśli oni sobie o nas źle pomyślą, to najpewniej tylko dlatego, że ich zdaniem to nie Tusk jest zły, ale Kaczyński. Poza tym, jest calkiem prawdopodobne, że oni na widok tych kretyństw w Gazecie Polskiej zgrzytają z zazdrości zębami, że taki Mleczko na przykład – nie mówiąc już o Raczkowskim – by tak fajnie i dowcipnie nie potrafili. A więc, w efekcie, możliwe, że jednak redaktor Sakiewicz robi dobrą robotę. Pokazuje idiotom, że my mamy idiotów znacznie lepszych.

I byłbym więc go dziś skłonny nawet przeprosić. Jedno mi tylko chodzi po głowie. Czemu on się tak łatwo z tym pogodził?