O tym czego nie ma w Ewangeliach, czyli sny i fikołki Pani Pierdołki

      Ponieważ akurat spędzałem czas we wrocławskiej Hali Ludowej i nie bardzo miałem czas śledzić tego co się dzieje na zewnątrz, o tym, że Olga Tokarczuk wygłosiła w Sztokholmie mowę, która automatycznie uczyniła z niej czołowego intelektualistę – przy czym określenia „intelektualistę” używam wyłącznie dlatego, by zwrócić uwagę na fakt, że ona podobno wygrała nie tylko w konkurencjach kobiecych, ale w ogóle, jako przedstawiciel gatunku – dowiedziałem się dopiero w niedzielę wieczorem, kiedy już było po wszystkim. Przeczytałem więc wszystko, co w tym temacie miał do powiedzenia portal tvn24.pl, włącznie z tym, że wystąpienie Tokarczuk było najwybitniejszym noblowskim wystąpieniem w całej historii nagrody i że zebrani w sali słuchacze do teraz nie mogą się ruszyć z wrażenia, no i w końcu odtworzyłem je sobie na youtubie. Jednak po to by nie zapomnieć się, nie zagapić i wyjść z mojego pociągu na stacji Katowice, po paru minutach, do których jeszcze to wrócę, puściłem sobie piosenki i tak już, ogłuszony i oniemiały z wrażenia, dojechałem do domu.

       Następnego dnia jednak znalazłem na Twitterze następującą ocenę owego wystąpienia:

       „Przemówienie Olgi Tokarczuk było jak w świątyni. Ten jej głos, spokojny, ale brzmiący. Ten kosmos. Ziemia, holistyczne czucie świata w czasach, kiedy świat jest krojony na kawałki, na wynos. Krzesła, a na nich ludzie, którym zmieniają się miny, kiedy ona mówi. Ona była boginią”.

      Z tego co zdążyłem zauważyć, nie była to w żaden sposób ironia, a o tym, że faktycznie owa słowa mogły być wypowiedziane zupełnie na poważnie przekonałem się chwilę później, gdy okazało się, że w międzyczasie wspomniany portal tvn24.pl, nie dość że przedrukował w całości gadkę Tokarczuk, to jeszcze przeprowadził rekonesans po polskich szkołach, gdzie wszyscy zagadnięci nauczyciele jednogłośnie stwierdzili, że wielkość owych słów jest tak intelektualnie porażająca, że od dziś one będa tworzyły kanon programów szkolnych we wszystkich możliwych przedmiotach nauczania, zaczynając od języka polskiego, przez wiedzę o społeczeństwie, etykę, plastykę, informatykę, po biologię.

       Przeczytałem – przyznaję bez bicia, że niezbyt dokładnie – owo półtoragodzinne wystąpienie i chciałbym się dziś tutaj podzielić swoimi wrażeniami, a myślę, ze uczynię to najlepiej, przedstawiając jego wybrane fragmenty:

      „Świat jest tkaniną, którą przędziemy codziennie na wielkich krosnach informacji, dyskusji, filmów, książek, plotek, anegdot”;

      „Żyjemy w rzeczywistości wielogłosowych narracji pierwszoosobowych i zewsząd dochodzi nas wielogłosowy szum”;

       „Życie tworzą wydarzenia, lecz dopiero wtedy, gdy potrafimy je zinterpretować, próbować zrozumieć i nadać im sens, zamieniają się one w doświadczenie. Wydarzenia są faktami, ale doświadczenie jest czymś niewyrażalnie innym. To ono, nie zaś wydarzenie, jest materią naszego życia. Doświadczenie jest faktem poddanym interpretacji i umieszczonym w pamięci. Odwołuje się także do pewnej podstawy, jaką mamy w umyśle, do głębokiej struktury znaczeń, na której potrafimy rozpiąć nasze własne życie i przyjrzeć mu się dokładnie”;

       „Czytanie jest dość skomplikowanym psychologicznym procesem percepcji. Upraszczając: Najpierw najbardziej nieuchwytna treść jest konceptualizowana i werbalizowana, zamieniana w znaki i symbole, a potem następuje jej ‘odkodowanie’ na powrót z języka na doświadczenie. Wymaga to pewnej kompetencji intelektualnej”;

       „Nie chcę szkicować tu jakiejś całościowej wizji kryzysu opowieści o świecie. Często jednak doskwiera mi poczucie, że światu czegoś brakuje. Że doświadczając go przez szyby ekranów, przez aplikacje, staje się jakiś nierealny, daleki, dwuwymiarowy, dziwnie nieokreślony, mimo że dotarcie do każdej konkretnej informacji jest zdumiewająco łatwe”;

         „W natłoku informacji pojedyncze przekazy tracą kontury, rozwiewają się w naszej pamięci i stają się nierealne, znikają. Zalew obrazów przemocy, głupoty, okrucieństwa, mowy nienawiści, rozpaczliwie równoważone są przez wszelkie ‘dobre wiadomości’, ale nie są one w stanie ujarzmić dojmującego wrażenia, które trudno jest nawet zwerbalizować: Coś jest ze światem nie tak. To poczucie, zarezerwowane kiedyś tylko dla neurotycznych poetów, dziś staje się epidemią nieokreśloności, sączącym się zewsząd niepokojem”;

      „Opowieść jest więc porządkowaniem w czasie nieskończonej ilości informacji, ustalając ich związki z przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, odkrywaniem ich powtarzalności i układaniem ich w kategoriach przyczyny i skutku. Biorą w tej pracy udział i rozum, i emocje”;

      „Świat umiera, a my nawet tego nie zauważamy. Nie zauważamy, że świat staje się zbiorem rzeczy i wydarzeń, martwą przestrzenią, w której poruszamy się samotni i zagubieni, miotani czyimiś decyzjami, zniewoleni niezrozumiałym fatum, poczuciem bycia igraszką wielkich sił historii czy przypadku. Nasza duchowość zanika albo staje się powierzchowna i rytualna”;

      „Jesteśmy wszyscy – my, rośliny zwierzęta, przedmioty – zanurzeni w jednej przestrzeni, którą rządzą prawa fizyczne. Ta wspólna przestrzeń ma swój kształt, a prawa fizyczne rzeźbią w niej niepoliczalną ilość form nieustannie do siebie nawiązujących. Nasz układ krwionośny przypomina systemy dorzeczy rzek, budowa liścia jest podobna do systemów ludzkiej komunikacji, ruch galaktyk – wir spływającej wody w naszych umywalkach. Rozwój społeczeństw – kolonie bakterii. Mikro i makroskala ukazuje nieskończony system podobieństw. Nasza mowa, myślenie, twórczość nie są czymś abstrakcyjnym i oderwanym od świata, ale kontynuacją na innym poziomie jego nieustannych procesów przemiany”;

      „Czy zastanawialiście się kiedyś, kim jest ten cudowny opowiadacz, który w Biblii woła wielkim głosem: ‘Na początku było słowo’? Który opisuje stworzenie świata, jego pierwszy dzień, kiedy chaos został oddzielony od porządku? Który śledzi serial powstawania kosmosu? Który zna myśli Boga, zna jego wątpliwości i bez drżenia ręki stawia na papierze to niebywałe zdanie: ‘I uznał Bóg, że to było dobre’. Kim jest to, które wie, co sądził Bóg?”;

     „Należałoby więc uczciwie opowiadać tak, żeby uruchomić w umyśle czytelnika zmysł całości, zdolność scalania fragmentów w jeden wzór, odkrywania w drobnicy zdarzeń całych konstelacji. Snuć historię, żeby było jasne, iż wszyscy i wszystko zanurzone jest w jednym wspólnym wyobrażeniu, które za każdym obrotem planety pieczołowicie produkujemy w naszych umysłach”;

      „Kiedy piszę, muszę wszystko czuć wewnątrz mnie samej. Muszę przepuścić przez siebie wszystkie istoty i przedmioty obecne w książce, wszystko, co ludzkie i poza ludzkie, żyjące i nieobdarzone życiem. Każdej rzeczy i osobie muszę przyjrzeć się z bliska, z największą powagą i uosobić je we mnie, spersonalizować. Do tego właśnie służy mi czułość – czułość jest bowiem sztuką uosabiania, współodczuwania, a więc nieustannego odnajdowania podobieństw”...

     No i na koniec, żeby już nikt nie miał wątpliwości, z kim ma do czynienia, jeszcze o owej „czułości”:

     „Czułość jest tą najskromniejszą odmianą miłości. To ten jej rodzaj, który nie pojawia się w pismach ani w ewangeliach, nikt na nią nie przysięga, nikt się nie powołuje. Nie ma swoich emblematów ani symboli, nie prowadzi do zbrodni ani zazdrości. Pojawia się tam, gdzie z uwagą i skupieniem zaglądamy w drugi byt, w to, co nie jest ‘ja’”. 

      Czy da się to jakoś skomentować? No nie. To są słowa, które każdy komentarz wyłącznie osłabi, a tego byśmy nie chcieli, prawda? Jest jednak coś w tym szczególnym wystąpieniu, w rzeczywistości długim na niemal 6 tysięcy słów, co na należne skomentowanie bardzo czeka. Otóż Tokarczuk zaczyna od opisu jakiejś starej fotografii swojej mamy, która jeszcze przed jej narodzeniem siedzi przy stole i słucha radia, i gada tak:

     „Mama siedzi przy starym radiu, takim, które miało zielone oko i dwa pokrętła – jedno do regulowania głośności, drugie do wyszukiwania stacji. To radio stało się potem towarzyszem mojego dzieciństwa i z niego dowiedziałam się o istnieniu kosmosu. Kręcenie ebonitową gałką przesuwało delikatne czułki anten i w ich zasięg trafiały rozmaite stacje – Warszawa, Londyn, Luksemburg albo Paryż. Czasami jednak dźwięk zamierał, jakby pomiędzy Pragą a Nowym Jorkiem, Moskwą a Madrytem czułki anteny natrafiały na czarne dziury. Wtedy przechodził mnie dreszcz. Wierzyłam, że poprzez to radio odzywają się do mnie inne układy słoneczne i galaktyki, które wśród trzasków i szumów wysyłają mi wiadomości, a ja nie umiem ich rozszyfrować. Wpatrując się w to zdjęcie jako kilkuletnia dziewczynka byłam przekonana, że mama szukała mnie, kręcąc gałką radia. Niczym czuły radar penetrowała nieskończone obszary kosmosu próbując dowiedzieć się, kiedy i skąd przybędę”. 

      Otóż ja wiem, o co tu chodzi. Kiedy byliśmy dziećmi, a Kosmos, dzięki tym ciągłym lotom, czy to Rosjan czy Amerykanów, zajmował nasze myśli w sposób absolutnie pierwszorzędny, ktoś kiedyś nam powiedział, i ta wiedza towarzyszyła każdemu z nas, nawet najgłupszemu i najmniej zainteresowanemu Kosmosem, że ów szum dochodzący z radia to jest odgłos Kosmosu właśnie. Podobnie też, kiedy pojawiły się telewizory, wierzyliśmy że ów szumiący obraz, kiedy kończy się program, to też Kosmos. Czy to nas przerażało? Ależ skąd? Czy to wywoływało w nas dreszcze? W życiu. Czy to nas w jakikolwiek sposób czyniło mądrzejszymi, lub bardziej wrażliwymi? A niby z jakiej racji? Taka to była informacja i tyle wszystkiego. W końcu tak każdy z nas wracał do życia.

       Tymczasem dziś po latach, pisarka Tokarczuk jedzie do Sztokholmu odbierać swojego Nobla i opowiada jakieś farmazony, że jej mama nasłuchiwała tych szumów starając się w tych odległych galaktykach wypatrzyć swoje jeszcze nienarodzone dziecko. To jest, jak już wspomniałem, sam początek tego rzekomo wybitnego wystąpienia, ale to nam w pełni wystarczy, byśmy wiedzieli, że cała reszta nie może już być inna.

      I to tyle. Możliwe, że mogłem się w ogóle w tym temacie dziś nie odzywać, ale stało się i mam tylko nadzieję, że ten mój głos usłyszy któraś z gwiazd i kiedy ona będzie odbierała tę nagrodę, to spadnie gdzieś obok i ja tak przestraszy, że jej się odechce tego pajacowania na szkodę Bogu ducha winnych ludzi, tak strasznie dumnych z tego rzekomego polskiego sukcesu.