Zrób to sam: Budujemy służącego

Wiadomość o upadku ojca Zięby powinna mnie właściwie ucieszyć, a przynajmniej połaskotać odrobiną satysfakcji. Ów nieszczęśnik bowiem dręczy mnie niczym kolec w bucie od lat, a więc od czasu kiedy zrzucił szaty zakonne i zaczął się lansować w tych marynarkach i sweterkach, a wiadomości jakie na jego temat do mnie spływały, nie pozostawiały wiele miejsca na domysły. Oczywiście było mi przy tym przykro, bo to zawsze jest przykre widzieć, jak życie wykańcza człowieka, który kiedyś – choćby przez drobny moment swojego życia – miał szansę na to, by pokazać, że jest człowiekiem. I pokazał, by już chwilę później pozostawić wszystkich w poczuciu złudzenia. Oglądałem przez cale lata ojca Ziębę, słuchałem jego mowy i czułem dokładnie to, co czuje wielu z nas, gdy widzi zjawisko, nad którym nie potrafi ani intelektualnie ani emocjonalnie zapanować. Dziś, kiedy wszystko się skończyło, kiedy już oficjalnie wiemy, że ojciec Zięba jest pijącym alkoholikiem i wszystkim tym, co z tego jego skrywanego alkoholizmu musiało wyniknąć, nie czuję ani satysfakcji, ani współczucia, ani żalu. To wszystko już było. Dziś jest tylko czas na zimne refleksje.

Parę już razy, przy okazji tekstów, które tu powstają, zastanawialiśmy się nad tą niezbadaną tajemnicą zachowań ludzi, na temat których – wydawało nam się – mamy pewną wiedzę, a która to wiedza nagle ni stąd ni z owąd leżała w ruinach. Wydaje mi się, że gdyby ten dręczący nas dylemat i tę rozterkę streścić w jednym zdaniu, to zawsze byśmy mogli wrócić do kwestii, którą kiedyś poruszył mój śp. Ojciec, człowiek ani szczególnie intelektualnie ambitny, ani tym bardziej wykształcony, gdy któregoś czarnego peerelowskiego wieczora, patrząc w telewizor, spytał mnie „Powiedz mi, czy on wie, że on kłamie?” Bo tak naprawdę, to wszystko zawsze sprowadza się do tego samego zmartwienia, które dręczy ludzi dobrych i mądrych. Czy oni wiedzą? Obserwowaliśmy więc przez tyle lat ojca Ziębę, i przeżywaliśmy stale powracające pytanie – choćby nie wiadomo jak różnie formułowane – tworzyło wciąż tę sam problem. Czy on wie? Ale przecież to nie tylko chodziło o Ziębę. On tak naprawdę w tym całym nieszczęsnym Systemie funkcjonował wyłącznie jako pewien dodatek, ozdoba, pewna wymówka. Krótko mówiąc, Zięba był zawsze nikim. I to jest właściwie straszne. Ktoś kto miał wszelkie powody, żeby być Kimś, stał się nikim. Aż boję się pomyśleć, jak musiały wyglądać na przykład telefony jakie on otrzymywał z zamówieniami na kolejny set.

Tak naprawdę jednak nigdy nie chodziło o Ziębę, a tym bardziej już dziś nie chodzi o niego – człowieka skończonego, wystawionego na oczy ciekawskiego tłumu, ż tym jego pijaństwem i z tymi zdefraudowanymi pieniędzmi – lecz o całą masę innych, dziś jeszcze w jak najlepszym nastroju, z jak najlepszą prezencją, i o jak najznakomitszej pozycji osob, którzy póki co z ojcem Ziębą mają tylko tyle wspólnego, że zdumione oczy dobrych ludzi gapią się na ich – tak jak jeszcze niedawno na jego – zachowania, i zadają sobie to stare pytanie: Czy on wie? Mógłbym tu oczywiście zacząć wymieniać nazwiska tych wszystkich dziwnych, tajemniczych, wręcz magicznych osób, którzy pojawiali się w tym miejscu wielokrotnie, i zawsze w tym samym kontekście. Mógłbym to zrobić, ale po co? To właśnie szczególny charakter zjawiska, jakie oni symbolizują, sprawia, że każdy z czytających te słowa świetnie wie, o kim mówię. Dopiero co, w sposób jak najbardziej naturalny, zniknął z publicznej przestrzeni problem Krzysztofa Piesiewicza. Pamiętamy dobrze, jak przez jakiś czas po tym co mu się przydarzyło, część komentatorów próbowała zgadywać, na ile jego przypadek jest przypadkiem jednostkowym, a na ile manifestacją pewnej tendencji. Bardzo często dominujący głos informował nas, że on jest zaledwie jednym z wielu. No ale, jak mówię, wszystko stopniowo umilkło.

Alkohol i kobiety. A więc nałogi i uzależnienia. Pragnienie posiadania. I zwykła ludzka słabość. Też tu już nie raz o tym rozmawialiśmy. Nie ma większej i bardziej niszczącej siły jak pieniądze, seks i nałóg. Nie ma też łatwiejszej drogi by dojść do serca człowieka – każdego człowieka – niż tą własnie drogą. Trzeba tylko mieć dobry powód i minimalne umiejętności. Tak było zawsze i jeśli ktoś się tu dziwi, lub oburza, to lepiej niech chwilę pomyśli. Jestem pewien, że jeśli idzie o seks, pieniądze i alkohol, wszystkie drogi są już skutecznie wydeptane. Wszędzie tam gdzie można było coś na tym polu zdziałać, zostało już to wszystko do końca przetestowane. Pozostaje jeszcze to, co spotkało Krzysztofa Piesiewicza, a nie ma najmniejszego powodu, żeby myśleć, że to tylko on, nieborak, tak się fatalnie tu zaplątał. Mam na myśli kokainę.

Ja bym się dziś ani trochę nie zdziwił, gdyby miało się okazać, że w świecie który nas tak intryguje, i który wciąż nas stawia przed tak poważnymi wyzwaniami, kokaina stanowiła bardzo istotny element tego wystroju. No bo czemu nie? Proszę mi powiedzieć, czemu nie? Jeśli zgodziliśmy się na pieniądze, jeśli przyjęliśmy eleganckie, pierwszej klasy prostytutki, jeśli – jak się nagle w tak okrutny sposób okazało – alkohol uzależnia, to jakie są powody, żeby nie pójść o krok dalej? Zwłaszcza gdy, jak wiemy, życie jest ciężkie, pełne wyzwań, czasu mało, a człowiek już też nie ten co kiedyś.

Pamiętam jak przed kilku laty pracowałem w liceum tak zwanym społecznym – a więc płatnym. Nie chcę powiedzieć, że los mój kazał mi codziennie zdejmować sobie z głowy kosz. Nic podobnego. Wręcz przeciwnie. Moi uczniowie byli oczywiście bardzo niechętni do nauki, nie za bardzo też do tej nauki zdolni, ale jakoś sobie radziliśmy. Powiem więcej. Przychodziły dni, czy to przy okazji szkolnych wycieczek, czy jakichś szkolnych imprez, kiedy mogliśmy sobie nawet zupełnie po ludzku pogadać. Były jednak też jeszcze chwile, kiedy kontakt nie istniał. I to nie tylko na poziomie fizycznym, ale zwyczajnie na poziomie intelektualnym. Niektórzy z nich, od czasu do czasu osiągali stan, którego ja oczywiście nie rozumiałem, który mnie pozostawiał w stanie maksymalnego zdziwienia, a który sprowadzał się do tego, że oni zachowywali się po prostu dziwnie. Oczywiście, wielu z nich piło – tak jak to według doniesień badaczy robi większość szkolnej młodzieży – wielu było uzależnionych od innych sportów, ale – jak się okazało – byli tam też i tacy, którzy zwyczajnie ćpali. I oni potrafili być naprawdę dziwni. Nie będę tu wchodził w szczegóły. Proszę sobie wyobrazić człowieka, który permanentnie zachowuje się dziwnie.

Proszę mnie dobrze zrozumieć. To nie było tak, że oni wszyscy przysypiali na lekcjach, albo wygadywali jakieś głupstwa. Nie było tak, że zrywali się z miejsca i biegali bez sensu po klasie. Oni na ogół siedzieli na miejscu, uśmiechali się uprzejmie, tyle że na przykład, każdy miał obok siebie rolkę papieru toaletowego zwiniętą ze szkolnej ubikacji. No i że zachowywali się inaczej. Trochę. Zawsze. I że przychodziły chwile, kiedy oni robili wrażenie, jak by byli w stanie zrobić wszystko.

Przypominają mi się dziś ci moi uczniowie, kiedy myślę o ojcu Ziębie i o innych ważnych uczestnikach naszego życia publicznego. Ale też przypomina mi się Ozzy Osbourne, który jest tu niemal stałym gościem. Pamiętam, jak w jakimś wywiadzie opowiadał on, że w czasach jeszcze wczesnego Black Sabbath przy nich zawsze był człowiek z walizką wypełnioną białym proszkiem. A jeśli z jakiegoś powodu go nie było, wystarczyło zadzwonić i już był. Mówi Ozzy, że on dziś nawet nie wie, czy to rzeczywiście było to co wszyscy myślimy. Może to był tylko sproszkowany cukier, albo cholera wie co. Ale to nie miało znaczenia. Czasy były bowiem takie, że to właściwie mogło być wszystko. Byleby było. A więc – jak może się domyśleć każdy nawet mało skupiony czytelnik – rynek tworzy klienta i to nie od dziś, ale zawsze i wszędzie. Różnica polega na tym tylko, że i rynek różny i klient nie zawsze ten sam.

Do czego zmierzam? Otóż z każdym nowym dniem, kiedy na moich oczach pojawiają się i znikają postaci, których zachowania i słów nie rozumiem z punktu widzenia czysto ludzkiego, którzy wszystko co robią – każdym swoim gestem i każdym niemal oddechem – udowadniają, że przekroczyli już dawno granicę za którą jeśli wciąż jest człowiek, to z pewnością nie ten, którego znałem całe swoje życie, to zjawisko musi mieć inne przyczyny niż te, że ja jestem naiwny, a ludzie różni. A przyczyna – całkiem to możliwe – to mówiąc prostym językiem, baby, wóda i coś pod nosek. A więc oczywiście i pieniądze, ale z całą pewnością nie przede wszystkim. Całe masy dobrych ludzi, przez kolejne lata obserwowały stopniowy upadek ojca Zięby i zastanawiały się, czy to z nim coś nie tak, czy może to my powinniśmy się przestać zadręczać? I oto nagle okazuje się, że Zięba najzwyczajniej na świecie chleje. Że kiedy on jeszcze parę lat temu stał naprzeciwko nas, i z jednej strony mając Kwaśniewskiego, a z drugiej Wałęsę, zwyczajnie sprawiał nam ból, to on już wtedy prawdopodobnie był między jednym a drugich chlupnięciem. I co grosza, obaj jego kumple świetnie to wiedzieli. I oczywiście nie tylko oni. Bardzo nie tylko.

Obawiam się – i te moje obawy graniczą z pewnością – że w takich krajach jak nasza dzisiejsza Polska, na pewnym poziomie działalności publicznej, pokusy muszą być tak wielkie, że oprzeć się im może tylko ktoś, dla kogo kwestie moralne są znacznie wyższe niż wymagają standardy. Jestem niemal pewien, że w pewnych obszarach naszego życia publicznego, przychodzi ten moment, że albo się powie „nie”, albo się w jednej chwili leży. I że jeśli ktoś ma na tyle mocny charakter, że się tego „nie” wręcz obsesyjnie czepi , przetrwa. Jeśli nie – już jest po nim. Jestem wreszcie zupełnie pewien, że wokół nas jest mnóstwo ludzi, dla których sensem zawodowej działalności, sensem życia i gwarancją życiowego powodzenia jest to, żeby pewni ludzie tych obsesji nie mieli. I że zrobią wszystko, żeby tę ich niepewność skutecznie wykorzystać. I jeśli ktoś kocha swoją żonę i dzieci, a wódki nie lubi, albo nie lubi kaca, albo uważa, że chlanie to obciach, zawsze można mu dać coś innego. Coś co mu się z pewnością spodoba. Coś dyskretnego, a co najciekawsze czystego. I będzie git.

Kiedy zaczął pić ojciec Zięba? Dlaczego pić w ogóle zaczął? Kto mu stawiał pierwsze drinki i po co? Kiedy przestano mu lać, żeby pokazać mu jak jest fajnie w naszej kompanii, a kiedy zaczęto mu lać, żeby się wreszcie przestał tak przejmować? Kto mu dał tę fuchę Dyrektora Centrum? Kto wiedział, w jakim on jest stanie, i co ten ktoś z tą wiedzą robił? Czy Andrzej Wajda, kiedy ostatnio przed telewizyjnymi kamerami siedział obok Zięby i obaj wzajemnie prawili sobie komplementy, to Mistrz wiedział, czy nie wiedział? A jeśli wiedział, to czy mu współczuł, czy nim gardził, czy może go rozumiał lepiej, niż nam wszystkim się może wydawać? I co o Mistrzu wiedział Ojciec? I czy mu współczuł? Oto przed naszymi oczami przesuwają się całe czwórki takich samych ludzi jak ci dwaj. Wielkich autorytetów, mentorów, ekspertów, artystów, a każdy z nich budzi w nas magiczny lęk. Chcemy ich pojąć i nie umiemy. Proponuję, żebyśmy wszyscy dali sobie wreszcie z nimi spokój. Natury nikt nie pokona.

Powyższy wpis ukazał się w miniony piątek w Warszawskiej Gazecie.